احمد جلیلیان‌فرد، مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه را مهمترین اولویت صنعت پتروشیمی در دولت چهاردهم بیان می‌کند؛ برنامه‌ای که با ۶۶ طرح پتروشیمی راهبردی، مسیر آینده صنعت پتروشیمی را در ابعاد مختلف تولید، درآمدزایی، اشتغال‌زایی، ارتقای فناوری و توسعه زیرساخت‌ها ترسیم می‌کند. شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) به‌منظور تشریح ابعاد مختلف اجرای طرح‌های برنامه هفتم توسعه به گفت‌وگو با احمد جلیلیان‌فرد، مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی نشسته است.
مهمترین اولویت صنعت پتروشیمی در دولت چهاردهم تحقق برنامه هفتم توسعه در این صنعت است، بفرمایید مهمترین رویکردهای راهبردی و توسعه‌ای پیش‌بینی‌شده برای صنعت پتروشیمی در چارچوب این برنامه چیست؟
سال ۱۴۰۴ از سوی مقام معظم رهبری به‌عنوان «سرمایه‌گذاری برای تولید» نام‌گذاری شده و بر اساس رهنمودهای حسن عباس‌زاده، معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی، تمرکز بر تحقق برنامه هفتم توسعه است؛ ۶۶ طرح پتروشیمی در برنامه هفتم تعریف شده است که با تکمیل این طرح‌ها ظرفیت اسمی صنعت پتروشیمی تا پایان برنامه به ۱۳۱.۵ میلیون تن می‌رسد.
در این میان راه‌اندازی ۱۹ طرح از طرح‌های برنامه هفتم برای سال ۱۴۰۴ با شاخصه‌های کم‌نظیری برای صنعت پتروشیمی هدف‌گذاری شده است؛ چهار طرح از این ۱۹ طرح، طرح‌های تأمین خوراک با ۲.۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای تولید ۲.۸ میلیون تن +C2 بر اساس ظرفیت اسمی سالانه خوراک دریافتی است. این طرح‌ها شامل طرح‌های ان‌جی‌ال ۳۱۰۰، فاز دوم ان‌جی‌ال ۳۲۰۰ در غرب کارون، فاز اول جمع‌آوری گازهای مشعل بیدبلند در منطقه رگ سفید و جمع‌آوری و بهسازی گازهای مشعل در منطقه اهواز در شرق کارون است که ان‌جی‌ال ۳۱۰۰ به‌تازگی به بهره‌برداری رسمی رسید.
خوشبختانه فاز اول طرح جمع‌آوری گازهای مشعل شرق کارون در منطقه رگ سفید تکمیل و ۲.۶۷ میلیون مترمکعب در روز گاز از این محل جمع‌آوری و ۱۰ مشعل خاموش شده و آماده بهره‌برداری رسمی است. طرح ان‌جی‌ال ۳۱۰۰ نیز هم‌اکنون تولید را با دریافت روزانه ۸۰ میلیون فوت مکعب خوراک در ابتدای بهره‌برداری آغاز کرده و +C2 تولیدی به ان‌جی‌ال ۳۲۰۰ و از آنجا به پتروشیمی بندر امام ارسال می‌شود که به این منظور ۱۷۸ کیلومتر خط لوله احداث شده است.
افزون بر این ۱۵ طرح تولیدی پتروشیمی با ظرفیت ۶.۸ میلیون تن محصول نیز در زنجیره پتروشیمی در سال ۱۴۰۴ راه‌اندازی می‌شوند که درمجموع با +C2 تولیدی از محل جمع‌آوری گازهای مشعل حدود ۱۰ میلیون تن به ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی کشور افزوده می‌شود. شاخصه مهم این طرح‌ها قرار داشتن در زنجیره میانی تولید و زنجیره ارزش افزوده صنعت پتروشیمی است، در میان این طرح‌ها فقط یک طرح متانول آپادانا بر پایه خوراک گاز طبیعی است.
آیا وعده هر ماه بهره‌برداری از یک طرح در ۱۴۰۴ محقق می‌شود؟
قطعاً. بر اساس تأکید معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی هر ماه یک طرح و شاید هم دو طرح به بهره‌برداری می‌رسد. خبر خوب اینکه افزون بر پتروپالایش دهلران (ان‌جی‌ال ۳۱۰۰) که به بهره‌برداری رسید، فاز نخست طرح جمع‌آوری گازهای بیدبلند خلیج فارس، طرح کیمیا صنایع دالاهو، طرح کیمیا صنایع پترو انتخاب در منطقه عسلویه و آپادانا خلیج فارس به تولید تجاری رسیده‌اند، اما هنوز افتتاح رسمی نشده‌اند. هم‌اکنون یک طرح به بهره‌برداری رسیده و چهار طرح آماده افتتاح رسمی است و طرح ارغوان گستر ایلام نیز به‌تازگی تولید اولیه را آغاز کرده است. در حقیقت ۶ طرح در پنج ماه تکمیل شده است.
سبد محصولات پتروشیمی ایران با این بهره‌برداری‌ها چه تغییراتی خواهد داشت؟
متانول در پتروشیمی آپادانا خلیج فارس، پلی‌استایرن معمولی و مقاوم در کیمیا صنایع پترو انتخاب اصفهان و کیمیا صنایع دالاهو، محصول بار اولی ایزوپروپیل الکل در آرمان سپاهان، پلی‌پروپیلن در ارغوان‌گستر ایلام، اوره در پتروشیمی هنگام، اتیلن و پلی‌اتیلن در پتروشیمی کنگان، اتیلن و اتیلن گلایکول در پتروشیمی بوشهر، از محصولاتی است که امسال به حجم تولید محصولات صنعت پتروشیمی افزوده می‌شوند.
خبر خوب دیگر اینکه فاز دوم پالایشگاه گاز هویزه خلیج فارس (ان‌جی‌ال ۳۲۰۰) نیز امسال به بهره‌برداری می‌رسد، حدود ۱۱ کیلومتر از خط لوله خوراک دارخوین به طول ۶۲ کیلومتر تاکنون اجرا شده است، همچنین خط لوله غرب کارون به طول ۱۵ کیلومتر نیز در مرحله بررسی قرار دارد. این اقدام‌ها سبب می‌شود روزانه بیش از ۷۰ میلیون فوت مکعب به ظرفیت خوراک این طرح افزوده شود.
طرح تولید اتیلن اکساید خالص شرکت پتروشیمی مارون نیز آماده بهره‌برداری است، اما از آنجا که خوراک واحد اتوکسیلات شرکت پتروناد را تأمین می‌کند و این طرح در اسفند تولیدی می‌شود، هنوز اتیلن اکساید مارون راه‌اندازی نشده است. خط لوله انتقال اتیلن اکساید خالص مارون به پتروناد نیز در دست اجراست و تا دو ماه آینده به پایان می‌رسد. استایرن بوتادین رابر نیز در طرح پتروشیمی صدف ان‌شاءالله اسفند تولید می‌شود. پروپیلن طرح سلمان فارسی به‌عنوان نخستین طرح PDH کشور در بین ۱۹ طرح در دست اقدام است که تا پایان سال تکمیل می‌شود. این محصولات نیز از دیگر ظرفیت‌هایی است که تا پایان سال به تولیدات صنعت پتروشیمی کشور افزوده می‌شوند.
آیا طرح‌های زیرساختی نیز در میان این طرح‌ها وجود دارد؟
در بخش زیرساخت، فاز نخست نیروگاه هزار مگاواتی شهرک پتروشیمی مکران در چابهار با ظرفیت ۱۸۳ مگاوات به بهره‌برداری رسید. پتروشیمی دماوند انرژی عسلویه نیز یک دستگاه توربین ۱۸۳ مگاواتی را به‌زودی به بهره‌برداری می‌رساند، همچنین تولید ۱۲۵۰ مترمکعب آب بدون املاح در پتروشیمی دماوند به‌تازگی عملیاتی شده است که پیش‌بینی می‌شود تا پایان شهریور، این رقم به ظرفیت کامل حدود ۲۰۸۳ مترمکعب در ساعت برسد و مشکل کمبود آب واحدهای تولیدی و طرح‌های در حال احداث برطرف شود. واحد سوم اکسیژن پتروشیمی دماوند نیز در حال پیشرفت است و بر اساس برنامه در نیمه اول سال ۱۴۰۵ به بهره‌برداری می‌رسد.
افتتاح این طرح‌ها چه نقشی در اشتغال‌زایی خواهد داشت؟
با بهره‌برداری از ۱۹ طرح پتروشیمی ۳۹۸۵ اشتغال مستقیم و ۸۴۷۲ شغل غیرمستقیم ایجاد می‌شود که به‌طور حتم نقش مؤثری در بهبود توسعه جوامع پیرامونی دارد.
آقای مهندس، طبیعتاً اجرای این طرح‌های آماده افتتاح برای امسال، از سال‌های پیش آغاز شده و امسال به نتیجه رسیده است، آیا رشد سالانه ۸ درصدی و تکمیل طرح‌های صنعت پتروشیمی برای برنامه هفتم توسعه براساس زمان‌بندی محقق می‌شود؟
برنامه‌ریزی دقیقی برای ۶۶ طرح پتروشیمی در برنامه هفتم توسعه انجام شده است؛ همان‌طور که ۱۹ طرح با سرمایه‌گذاری ۶ میلیارد دلار و ظرفیت تولید سالانه حدود ۱۰ میلیون تن برای سال ۱۴۰۴ برنامه‌ریزی شده است، برنامه منسجمی نیز برای سال‌های آتی برنامه هفتم به‌طور مشخص تدوین شده است و توسعه صنعت پتروشیمی براساس آن پیش می‌رود تا به ظرفیت اسمی ۱۳۱.۵ میلیون تن در پایان برنامه هفتم توسعه دست یابیم. خوشبختانه تاکنون بیش از ۵۰ درصد سرمایه‌گذاری لازم برای ظرفیت جدید پیش‌بینی‌شده در برنامه هفتم توسعه انجام شده است. البته از طرح‌های برنامه هفتم توسعه، دو طرح پتروشیمی نخل آسماری و طرح ABS پلیمر پاد جم در سال ۱۴۰۳ به بهره‌برداری رسیده‌اند.
بی‌شک این طرح‌ها با توجه به وجود چالش‌های توسعه صنعت، به راحتی تکمیل نمی‌شوند.
درست است. در مسیر اجرای این طرح‌ها با چالش‌هایی روبه‌رو هستیم که برخی مربوط به مسائل داخلی طرح و برخی مربوط به عوامل بیرونی است که نشست‌ها و بازدیدهای میدانی هفتگی برای رفع آنها برگزار می‌شود؛ ازجمله مسائل مرتبط با تخصیص ارز، تأمین مالی یا هماهنگی با وزارت صنعت، معدن و تجارت و گمرک.
نگاه شرکت ملی صنایع پتروشیمی، بررسی و شناسایی چالش‌های هر طرح و تلاش مستمر به‌منظور رفع آنهاست و در این زمینه ارتباط نزدیکی با مجریان طرح‌های پتروشیمی وجود دارد. افزون بر این، کارگروه طرح‌های اولویت‌دار طبق دستور معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی با هدف پیگیری طرح‌های اولویت‌دار از بهمن ۱۴۰۳ تشکیل شده است و مرتب برگزار می‌شود. این کارگروه افزون بر طرح‌های برنامه هفتم توسعه، برخی طرح‌هایی را که به دلیل اهمیت راهبردی، نیاز جامعه، میزان ارزبری واردات محصول یا ضرورت کاهش واردات در اولویت قرار گرفته‌اند نیز بررسی می‌کند. این طرح‌ها جزو مسئولیت‌های اجرایی شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌شمار می‌آید و پیگیری اجرای آنها در دستور کار است.
تأمین مالی مهمترین موضوع در اجرای طرح‌هاست. به نظر شما اجرای این طرح‌ها با توجه به محدودیت‌های بین‌المللی کشور دچار چالش نمی‌شود؟
خوشبختانه بیشتر طرح‌های پتروشیمی در دستور کار، مرتبط با هلدینگ‌های بزرگ صنایع پتروشیمی است. این موضوع سبب شده هر سال در قالب کارگروه ارزی، ارز مورد نیاز این طرح‌ها متناسب با پیشرفت فیزیکی آنها اختصاص داده شود. در نتیجه طرح‌های توسعه‌ای می‌توانند از ارز حاصل از صادرات خود یا در صورت وابستگی سازمانی از ارز صادراتی هلدینگ مربوطه استفاده کنند.
در زمینه طرح‌هایی که کاملاً خصوصی هستند نیز طرح‌های اولویت‌دار شناسایی شده‌اند و به آنها ارز اختصاص داده شده است تا بتوانند از طریق شبکه ارزی کشور، اعم از سامانه نیما یا بازار مبادله ارز و طلا، ارز مورد نیاز خود را تأمین کنند، همچنین این طرح‌ها منابع ریالی مورد نیاز را نیز می‌توانند با استفاده از اعتبارات بانکی و ظرفیت بانک‌های عامل تأمین کنند تا پروژه‌ها پیش رود.
آیا تأمین تجهیزات مورد نیاز می‌تواند چالشی برای تکمیل طرح‌ها به‌شمار آید؟
خوشبختانه تاکنون هیچ‌کدام از طرح‌هایی که برای اجرا در چارچوب برنامه هفتم توسعه طراحی شده‌اند با چنین چالشی مواجه نشده‌اند. تمام تجهیزات مورد نیاز یا سفارش‌گذاری شده‌اند یا در مرحله تهیه قرار دارند. افزون بر این، پیشرفت بسیار مطلوبی در زمینه داخلی‌سازی تجهیزات به‌دست آمده است. بسیاری از این طرح‌ها، مبحث بومی‌سازی را با جدیت دنبال کرده‌اند و امروز در بسیاری از حوزه‌ها، غیر از تجهیزات روتاری یا آیتم‌های حساس، وابستگی به حداقل ممکن رسیده است،از این رو سازندگان داخلی رشد بسیار قابل توجهی داشته‌اند و با ارتقای فناوری در ساخت تجهیزات پتروشیمی، توانسته‌اند نیاز صنعت را به‌خوبی پاسخ دهند، بنابراین هم‌اکنون چالش جدی در زمینه تأمین تجهیزات برای صنعت پتروشیمی وجود ندارد و روند اجرای طرح‌ها با اتکا به توان داخلی با قدرت ادامه دارد.
به توانمندی سازندگان داخلی اشاره کردید، ساخت داخل چه سهمی در ۱۹ طرح قابل بهره‌برداری در ۱۴۰۴ دارد؟
بیش از ۷۵ درصد تجهیزات و نیازهای طرح‌های پتروشیمی، ساخت داخل است. برای نمونه برای نخستین بار رآکتور طرح پتروشیمی آپادانا که بر اساس لیسانس یکی از شرکت‌های خارجی طراحی شده بود، در داخل کشور و از سوی یک شرکت توانمند ایرانی ساخته شد، همچنین در طرح پتروشیمی دنا نیز کار بسیار بزرگی در زمینه داخلی‌سازی رآکتورها و WHB انجام شده است؛ این دو مورد تنها نمونه‌ای از توانمندی سازندگان داخلی است.
و با شرکت‌های دانش‌بنیان چه تعاملی دارید؟
استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان نیز در دستور کار تمام شرکت‌هاست و خوشبختانه به‌خوبی هم از این ظرفیت‌ها بهره‌برداری می‌شود. به‌صراحت عرض می‌کنم که صنعت پتروشیمی امروز به سطحی از بلوغ رسیده که قادر است با تکیه بر توان شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و سازندگان داخلی، حداقل ۷۵ درصد نیازهای خود را تأمین کند، البته بخش باقی‌مانده مربوط به برخی تجهیزات تحت لیسانس است. در این موارد، به‌دلیل اینکه شرکت صاحب لیسانس، مالکیت معنوی تجهیزات را در اختیار دارد، ما هم باید این موارد را همسو با عملکرد صحیح و تضمین عملکرد تجهیزات رعایت کنیم.
تأکید بسیاری بر توسعه متوازن و تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی می‌شود، این موضوع چقدر در برنامه هفتم توسعه مدنظر قرار گرفته و آیا مشوق‌هایی برای حمایت از سرمایه‌گذاران طرح‌های زنجیره در نظر گرفته‌اید؟
برنامه هفتم توسعه، مبنای اصلی پیشبرد طرح‌های صنعت پتروشیمی است. بر اساس میزان پیشرفت طرح‌ها و رویکرد مبتنی بر تکمیل زنجیره ارزش، پروژه‌هایی که قابلیت بهره‌برداری تا پایان برنامه هفتم (سال ۱۴۰۷) داشتند در فهرست طرح‌های برنامه هفتم قرار داده شد. برای مثال از بین ۱۹ طرحی که امسال قرار است افتتاح شوند فقط طرح متانول آپادانا خلیج فارس خوراک گازی است.
آیا سرمایه‌گذاری مردمی نیز در طرح‌های پتروشیمی سهمی دارد؟
با توجه به روند موجود، همین‌طور خواهد بود، چراکه هلدینگ‌های فعال در کشور در بورس پذیرفته شده و دارای سهامدار مردمی هستند. بیشتر طرح‌های موجود از سوی بخش خصوصی اداره می‌شوند. در نتیجه این شرکت‌ها در مسیر توسعه قرار دارند،یا بورسی هستند، یا در نهایت در آینده وارد بازار سرمایه می‌شوند و از این طریق بخشی از سهام شرکت‌ها در اختیار مردم است.
آقای مهندس به لزوم واردات تجهیزات حساس اشاره کردید، با توجه به شرایط بین‌المللی کشور مهمترین چالش در این زمینه چیست؟
صنعت پتروشیمی ایران امروز به بلوغ لازم رسیده است. این صنعت به مرحله‌ای رسیده است که می‌تواند نیازهای خود را با اتکا به توان داخلی تأمین کند. در واقع چالشی که بتواند مانعی جدی در مسیر توسعه صنعت پتروشیمی باشد، از نظر تأمین تجهیزات وجود ندارد. در زمینه فناوری‌های لازم نیز طرح‌های برنامه هفتم توسعه به‌طور میانگین پیشرفت مناسبی دارند، فعال هستند و فناوری‌های مورد نیاز تأمین شده است. فناوری اخذ شده، بیشتر تجهیزات خریداری شده‌اند و تجهیزاتی که تحت لیسانس هستند نیز با سازوکارهایی تهیه می‌شوند. درمجموع وابستگی صنعت پتروشیمی کشور به تجهیزات خارجی روز به روز در حال کاهش است و امیدواریم کدر آینده‌ای نزدیک این وابستگی به صفر برسد.
صنعت پتروشیمی ایران در پایان برنامه هفتم توسعه در چه نقطه‌ای قرار می‌گیرد؟
ظرفیت اسمی صنعت پتروشیمی کشور از ۹۶.۶ میلیون تن کنونی به ۱۳۱.۵ میلیون تن در پایان ۱۴۰۷ می‌رسد و این به‌معنای یک جهش بسیار قدرتمند و کم‌نظیر در صنعت پتروشیمی کشور است. این جهش تنها در بُعد تناژ نیست. به اعتقاد من از منظر جایگاه بین‌المللی و ارتقای رتبه نیز جهش بسیار قابل‌توجهی رقم می‌خورد. رشد ۳۵ میلیون تنی ظرفیت صنعت پتروشیمی کشور، کار بزرگی است و از توانمندی و برنامه‌ریزی دقیق در این حوزه حکایت دارد، ضمن اینکه ظرفیت صنعت پتروشیمی ایران تا پایان امسال از مرز ۱۰۰ میلیون تن عبور می‌کند که خود این موضوع خبری بسیار خوب و نویدبخش برای صنعت پتروشیمی کشور است.
در عین حال معتقدم فقط جایگاه فعلی ایران مهم نیست، بلکه سرعت و ابعاد جهشی که در حال تحقق است، در مقابل رقبا نیز حائز اهمیت است. جایگاه ایران در قالب برنامه هفتم توسعه از حیث نرخ رشد و توسعه ظرفیت صنعت پتروشیمی در مقایسه با رقبا قطعاً قابل توجه و درخور خواهد بود.
چشم‌اندازی برای ۱۰ سال آینده صنعت پتروشیمی می‌توان متصور شد؟
چشم‌انداز این صنعت تا پایان سال ۱۴۰۷ آماده است. افزون بر برنامه هفتم توسعه، با آغاز تدوین برنامه هشتم توسعه، به‌صورت تقریبی برآورد می‌شود که تا پایان برنامه هشتم حدود ۵۵ میلیون تن به ظرفیت صنعت پتروشیمی کشور اضافه شود. این رشد ظرفیت بر پایه اجرای حدود ۵۰ طرح توسعه‌ای خواهد بود که نیازمند سرمایه‌گذاری چند ده میلیارد دلاری است.
نهادها و دولت چقدر می‌توانند در مسیر توسعه صنعت تأثیرگذار باشند و چقدر همراه هستند؟
خوشبختانه تعامل بسیار مؤثری در رابطه با همراهی سایر بخش‌های کشور با صنعت پتروشیمی در سطح کلان صنعت پتروشیمی و نهادهای بیرونی برقرار شده است. هم‌اکنون چالش خاصی با مجموعه‌های بیرونی وجود ندارد و تعامل‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی با وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز رو به بهبود است. به هر حال ادبیات مشترک میان نهادها ایجاد شده است و این روند، همکاری‌ها را تسهیل می‌کند. برخی قوانین دست‌وپاگیر در کشور وجود دارد که البته این قوانین جزو الزام‌ها هستند و موظف به رعایت و پیگیری آنها هستیم.
نکته مهم در توسعه صنعت پتروشیمی چیست؟
طرح‌های زیرساختی موضوع بسیار مهمی است که این پروژه‌ها با تأمین مالی از سوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی در حال اجراست. هم‌اکنون تجهیز و تغییر کاربری اسکله‌های یک تا ۱۵ در فاز یک بندر پتروشیمی پارس در حال انجام است: اسکله شماره ۷ تجهیز و تحویل بهره‌بردار شده، اسکله ۸ در یک ماه آینده آماده بهره‌برداری می‌شود، این اسکله‌ها برای صادرات متانول هستند و سبب شده دموراژ کشتی‌های متانولی تقریباً صفر شود. اسکله شماره ۱۰ مربوط به جامدات، تحویل شده و اسکله شماره ۱۲ مربوط به صادرات ال‌پی‌جی تا پایان سال تحویل بهره‌بردار می‌شود، همچنین نصب بازوهای بارگیری سایر اسکله‌ها تا پایان سال انجام می‌شود.
همچنین در فاز ۲ عسلویه، تجهیز اسکله‌های شماره ۱۶ و ۱۷ در دست اقدام است. به‌ویژه در اسکله شماره ۱۷، برای نخستین بار بازوی بارگیری کرایوژنیک ایرانی نصب شده است و با استفاده از این بازو و از طریق این اسکله، محصول آمونیاک شرکت پتروشیمی هنگام صادر می‌شود. هم‌اکنون این اسکله‌ها حدود ۱۷ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و تلاش می‌شود مطابق با برنامه زمان‌بندی به‌موقع به بهره‌برداری برسد. افزون بر این، پروژه‌ای با عنوان ترمیم و بازسازی اسکله‌های ماهشهر در حال انجام است. هم‌اکنون پیمانکار اسکله شماره یک ماهشهر در حال فعالیت است و طبق برنامه، این اسکله نیز تا اوایل سال آینده به اتمام برسد، همچنین عملیات اجرایی کانال دفع سیلاب منطقه عسلویه نیز پیشرفت مناسبی دارد و امید است در سه ماهه اول سال ۱۴۰۵ به اتمام برسد.
حجم کل سرمایه‌گذاری طرح‌های زیرساختی چه مقدار است؟
سرمایه‌گذاری انجام‌شده از سوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی در پروژه‌های زیرساختی ۸۲.۲ میلیون یورو و ۱۴۳۸ میلیارد تومان است.